Wat is Gezag (en wat heb je er aan)?

Waarom volgen mensen leiders? In een organisatie lijkt deze vraag eenvoudig te beantwoorden: omdat we het zo hebben georganiseerd. Wanneer je ergens gaat werken is er de impliciete (maar ook wettelijk vastgelegde) afspraak dat je doet wat je leidinggevende je opdraagt. Die afspraak wordt ondersteund door een impliciete bedreiging: doe je het niet, dan kan dit allerlei negatieve consequenties hebben, zoals een slechte beoordeling. Maar dit is niet het hele verhaal. Bij sommige leidinggevenden doe je het omdat je dat zelf wilt. Wanneer ze iets aan je vragen doe je het graag. Ze inspireren je of je vindt het leiderschap waardevol. Deze leidinggevende hebben gezag. Medewerkers zijn gemotiveerd de aanwijzingen of het voorbeeld van deze leiders te volgen.

leiderschap is gebaseerd op de vrijwillige keuze van anderen om te volgen

Om gezag te begrijpen moeten we eerst buiten organisaties kijken. Neem bijvoorbeeld je vriendengroep. Wanneer je samen iets gaat ondernemen is er vaak een bij die (meer) het leiderschap oppakt. Wanneer de rest van de groep dit accepteert (vrijwillig volgt), dan is er sprake van leiderschap. Dit is hoe leiderschap al honderdduizenden jaren werkt. Onderzoek bij jager-verzamelaars (mensen die leven zoals onze voorouders) laat hier een vrij consistent beeld zien: leiderschap is gebaseerd op de vrijwillige keuze van anderen om te volgen. Wanneer de groep brood ziet in een leider, dan volgen ze. Zien ze er geen brood in, dan doen ze het niet. Leiderschap is hier altijd gebaseerd op vrijwillig volgerschap. 

Formeel Leiderschap

In organisaties werkt dit uiteraard anders. Leiders worden in de regel niet door de groep aangewezen en als de groep geen brood ziet in de leidinggevende blijft die persoon meestal gewoon leidinggevende. Dit is zogenaamd formeel leiderschap, iemand is de leider omdat hier formele afspraken over zijn gemaakt. Het hebben van de formele positie zegt echter niets over hoe iemand door de groep gezien wordt. Leidinggevende zijn en als leider gezien worden (gezag hebben) zijn twee verschillende dingen. 

In organisaties zijn er de mensen die de formele positie van leider hebben en de mensen die als leider gezien worden. De mensen die niet de formele positie hebben, maar wel als leider worden gezien, noemen we ook wel informele leiders. Zij kunnen soms meer invloed hebben dan de formele leiders, zelfs zonder dat deze formele leiders het door hebben. In de regel is er een overlap tussen beide groepen. Wanneer leiders zowel de positie als het gezag hebben noemen we dit ook wel legitiem leiderschap: het leiderschap wordt als juist en passend gezien. Het klopt. Het percentage legitiem leiderschap (leidinggevenden met gezag) varieert sterk tussen organisaties, in het onderzoek van het NIMEP samen met de VU universiteit kwam dit vaak rond de 30 a 40%. 

Legitimiteit van leiderschap

Legitimiteit van het leiderschap is een belangrijke succesfactor voor organisaties. Wanneer een leidinggevende gezag heeft, zijn ondergeschikten gemotiveerd om de aanwijzingen en het voorbeeld van die leidinggevende te volgen. Het betekent dat ze willen dat de leider succesvol is en zich voor dat succes inspannen. De leidinggevende hoeft dan veel minder tijd te steken in instrueren en controleren van ondergeschikten, dingen gebeuren gewoon. Leiders met gezag zijn daardoor beter in staat hun doelen te realiseren en de organisatie succesvol te maken. 

Meer weten? De leergang Evolutionaire Psychologie voor professionals geeft je een dieper inzicht in gedrag in organisaties. Kijk op www.ceob.eu/epp

Maar hoe gezag te ontwikkelen? Bij het beantwoorden van deze vraag gaat de aandacht vaak direct uit naar de persoon van de leider. Wat moet deze kunnen? Welke eigenschappen moet hij of zij over beschikken? Dit niet noodzakelijk de meest handige insteek. Het gebrek aan legitimiteit in de hiërarchie van organisaties komt vooral door hoe de organisatie in elkaar steekt. Voor meer hierover, lees dit artikel:

• Vijf redenen waarom leiderschap faalt.

In het boek Gezag (bij bol.com) nemen het perspectief van de leidinggevende zelf: hoe kun je zelf gezag ontwikkelen in de onvolmaakte realiteit waarin we onszelf vinden.

• Lees ook dit artikel over hoe zelf meer gezag te ontwikkelen