Is werkgeluk onzin?

Uiteraard is werkgeluk geen onzin, de vraag is echter wel of werken aan werkgeluk zinvol is. In dit artikel zal ik beargumenteren dat het beter is op zingeving dan op geluk te richten (en dat dit heel verschillende zaken zijn).

Elke verhandeling over geluk zou moeten beginnen met een definitie van wat onder geluk verstaan wordt. De ideeën hierover kunnen sterk verschillen, wat altijd tot spraakverwarring leidt. Een manier waarop onderzoekers het onderwerp geluk benaderen (en ik hier) is door te onderzoeken hoeveel positieve emoties (zoals blij zijn) en negatieve emoties (zoals verdrietig zijn) iemand op een dag ervaart. Dit heet ook wel de hedonische balans: de balans tussen positieve en negatieve gevoelens in ons leven. Iemand kan bijvoorbeeld zowel veel positieve als negatieve emoties ervaren op een dag, of duidelijk meer positieve dan negatieve. 

Interessant in dit opzicht is de relatie tussen geld en geluk. In tegenstelling tot wat je wel eens hoort, maakt geld wel degelijk gelukkig. Veel van de gelukswinst zit in dat je met meer geld, minder hoeft te stressen over geld. De stress van een onverwachte rekening of de stress over hoe de rekeningen te betalen, kan je hedonische balans redelijk verpesten. Rond twee keer modaal neemt deze gelukswinst echter af. Tot zeker drie keer modaal kan de winst aan de positieve kant nog flink oplopen. Als je meer geld hebt, kun je vaker naar leuke restaurants, mooie reizen maken en een fijner huis kopen. Geld maakt het leven eens stuk leuker. Deze winst blijft oplopen, maar wel minder steil. Ook leuke dingen wennen. 

Een ander interessant fenomeen is dat het streven naar geluk, vaak minder gelukkig maakt.

Werkgeluk

Ook in organisaties zijn er vele mogelijke positieve en negatieve emoties die mensen ervaren. Er is stress om een deadline en de lol met collega’s. We kunnen veel doen om bijvoorbeeld stress te reduceren en positieve emoties te stimuleren, bijvoorbeeld met leuke opdrachten en teamuitjes. Een benadering die gericht is op het stimuleren van positieve emoties en het reduceren van negatieve emoties, heeft wel beperkingen. 

Negatieve emoties spelen een belangrijke rol in werk. Zenuwen voor een presentatie en stress voor een deadline hebben niet alleen een functie, we kunnen dit soort emoties ook niet elimineren. Niet alle uitdagingen zijn (of voelen) direct leuk. Sterker, pogingen negatieve emoties te reduceren kunnen ze zelfs erger maken (zie ook dit artikel over de gevaren van veiligheid).

Aan het stimuleren van positieve emoties zitten ook duidelijke beperkingen. Het eerste probleem is dat we overal aan wennen, dit heet ook wel het hedonische adaptatie. Maak je het leuker op het werk, dan raken mensen daar aan gewend en keren ze weer terug naar hetzelfde geluksniveau (baseline level of well-being). Een ander interessant fenomeen is dat het streven naar geluk, vaak minder gelukkig maakt. De reden is dat er een verwachting ontstaat dat je gelukkiger wordt, waar de praktijk nooit goed aan voldoet (mede door hedonische adaptatie), wat weer teleurstelt en zo ongelukkig maakt. Onderzoek laat ook zien dat het expliciet nastreven van geluk minder gelukkig maakt (zie bijvoorbeeld dit artikel). 

Zinvol werk

Een alternatieve benadering is investeren in zinvol werk. Dit is werk waarin iemand het gevoel heeft iets wezenlijks bij te kunnen dragen aan iets dat groter is dan hem- of haarzelf. Dit grotere hoeft niet het redden van de wereld te zijn, het kan ook zijn dat je mensen helpt bij de financiering van hun huis of zinvol kunt bijdragen in het team. In werk wordt de ervaring van zin en betekenis deels voorspelt door de invulling van psychologische basisbehoeften als autonomie, sociale connectie en meesterschap. Meesterschap betekent iets kunnen en daarmee kunnen bijdragen. Sociale connectie betekent dat je deel uit maakt van een grotere groep waarin je kan bijdragen. 

• Lees hier over psychologische basisbehoeften >>

Een andere belangrijke factor in zingeving is de morele dimensie van werk, wat onder meer gaat over hoe medewerkers met elkaar omgaan, hoe de organisatie met medewerkers omgaat en hoe de organisatie zich in de samenleving positioneert. 

• Lees hier meer over de morele dimensie van werk

Zingeving is iets anders dan geluk en zingeving ervaren kan ook volledig losstaan van positieve en negatieve emoties (de hedonische balans). Mensen die meer zingeving in hun leven ervaren, ervaren zelfs vaak meer negatieve emoties. Dit is waarschijnlijk omdat ze meer verantwoordelijkheid nemen en zwaardere uitdagingen oppakken. Onderzoek laat ook zien dat tegenslag (zoals ziekte) een desastreus effect kan hebben op geluk, maar vrijwel geen effect hoeft te hebben op zingeving. 

Investeren in zin en geluk

Geluk en zingeving zijn niet elkaars tegendeel. Het goed invullen van psychologische basisbehoeften zal vaak ook bijdragen aan geluk. Een van de belangrijkste voorwaarden voor geluk (welzijn) is bijvoorbeeld sociale connectie. Goede vrienden hebben en tijd met hen doorbrengen maakt mensen gelukkig. Sociale connectie is daarbij de belangrijkste buffer tegen stress en negatieve emoties (gedeelde smart is halve smart). Interessant punt is hier hoe connectie bijdraagt aan geluk en aan zingeving. Geluk wordt vaak sterker gevoed door ontvangen, zingeving door te geven. Als een vriend voor je kookt, maakt dat gelukkiger, koken voor een vriend is meer een bron van zingeving.

25 april start weer een nieuwe editie van de leergang Evolutionaire Psychologie voor Professionals. Kijk voor meer informatie hier: www.ceob.eu/epp

Ondanks de overlap, heeft het investeren in geluk en in zingeving een andere insteek. Investeren we in geluk, dan moeten dingen leuk/fijn zijn en moeten we negativiteit voorkomen. Deze twee zaken zijn veel minder (of niet) een overweging wanneer we in zingeving investeren. Hier ligt de focus op hoe een werkomgeving te creëren waarin de psychologische basisbehoeften worden ingevuld. Dit is tegelijkertijd een omgeving waarin mensen betrokken en productief zijn. En ook vaker gelukkig. Win-win-win. 

Werken aan werkgeluk maakt het werk niet automatisch meer zinvol, en kan medewerkers zelfs minder gelukkig maken. Werken aan zingeving zorgt daarentegen dat medewerkers beter met negatieve emoties kunnen omgaan (het maakt het veerkrachtiger) en kan ook bijdragen aan werkgeluk. Ik zou daarom eerder gaan voor zingeving in werk dan voor werkgeluk. 

Meer weten?

In het boek De Natuurlijke Organisatie gaan Mark van Vugt en ik dieper in op waar deze behoeften vandaan komen en hoe hiermee aan de slag te gaan (bij bol.com)

In de leergang Evolutionaire Psychologie voor Professionals gaan we ook diep in op de deze onderwerpen, zie www.ceob.eu/epp